Renata Stres coraz częściej staje się nieodłącznym towarzyszem naszej codzienności. Szukamy przeróżnych form radzenia sobie z nieprzyjemnymi emocjami. Nie każdy wie, że są rośliny, które mogą pomóc nam w lepszym radzeniu sobie ze stresorami w naszym życiu. Mogą spowodować, że staniemy się bardziej odpornymi na wszelkiego typu zdarzenia i bodźce, które wcześniej wyprowadzały nas z równowagi. Pozwolą nam łatwiej adoptować się do zmieniającego się otoczenia i różnych okoliczności życia. Nic więc dziwnego, że w ostatnich czasach zyskują na popularności i są zaliczane do grupy tzw. adaptogenów.
Co to są adaptogeny i jak działają?
Adaptogeny wzbudzają zainteresowanie naukowców już od lat 40. XX wieku. Definicja ich została po raz pierwszy zaproponowana przez radzieckich naukowców pod koniec lat 50. XX wieku i brzmiała następująco:
“Adaptogenem nazywa się każdą substancję, w szczególności ekstrat roślinny, która poprzez swoje działanie normalizuje u osób zdrowych i chorych wszelkie dysfunkcje bez powodowania niepożądanych skutków ubocznych”.
Głównym działaniem tego przeciwlękowego i antystresowego suplementu jest zwiększenie odporności organizmu na stres, traumę, lęk i zmęczenie. A jest to możliwe dzięki wzmocnieniu zdolności organizmu do przeciwstawiania się szkodliwym skutkom stresu i wspomaganiu lub przywracaniu normalnego jego fizjologicznego funkcjonowania.
Adaptogeny mają zazwyczaj szersze spektrum działania, które obejmuje funkcje:
- antyoksydacyjne i/lub przeciwnowotworowe – oczyszcza i neutralizuje szkodliwe działanie wolnych rodników,
- immunomodulacyjne – wzmacnia odporność organizmu oraz czynności naprawcze nieprawidłowo funkcjonującego układu immunologicznego,
- hipocholesterolemiczne – obniża poziom cholesterolu w organizmie oraz ciśnienie krwi,
- hipoglikemizujące – obniża stężenie glukozy we krwi,
- żółciopędne- pobudza wytwarzanie żółci i ułatwia trawienie tłuszczów, łagodzi dolegliwości trawienne, działa jak naturalny środek przeczyszczający oraz poprawia zdolność detoksykacji komórek i tkanek.
Ajurwedyjskie adaptogeny
Stres jest nieodłącznym elementem naszego życia i sam w sobie nie stanowi problemu. Jednak przewlekły stres może zaburzać oś HPA (podwzgórze – przysadka – nadnercza), co prowadzi do rozwoju różnych schorzeń. Uważa się, że adaptogeny mogą regulować poziom kortyzolu, którego stężenie wzrasta w czasie stresu, pomagając zmniejszać lub normalizować jego uwalnianie i dzięki temu wpływają na obniżenie się poziomu stresu.
Warto wiedzieć, że choć adaptogenom przypisuje się wiele pozytywnych właściwości, to są one nadal nie do końca naukowo przebadane. Często różne publikacje podają sprzeczne ze sobą informacje. Z tego powodu dla własnego bezpieczeństwa przed ich zastosowaniem zaleca się skonsultować się z lekarzem lub konsultantem ajurwedyjskim. Ważne jest nie tylko najlepsze dobranie ziół do potrzeb i specyfiki naszego organizmu, ale także określenie bezpiecznego sposobu ich spożywania.
Do najbardziej popularnych ajurwedyjskich adaptogenów, które mają znaczący wpływ na układ nerwowy, można zaliczyć:
- Brahmi,
- Gotu Kola,
- Ashwagandha,
- Jatamansi,
- Shankhpushpi.
Brahmi
Brahmi jest nazywane „złotem Indii”. W Ajurwedzie uważane jest za jedno z najbezpieczniejszych i najważniejszych ziół na układ nerwowy. Podaje się je już niemowlętom od 9. miesiąca życia, aż do późnej starości. Uważa się, że najskuteczniej odmładza komórki nerwowe i mózgowe.
| BRAHMI (Bacopa Monnieri) | |
| Zamienne nazwy | Bakopa drobnolistna, hyzop wodny, tymianek Gratiola, Zioło Łaski, indyjska wąkrota zwyczajna |
| Działanie | – Spowalnia proces starzenia się mózgu. – Wspomaga regenerację tkanek nerwowych. – Reguluje i wzmacnia komórki mózgowe. – Usuwa toksyny i blokady z układu nerwowego. – Poprawia pamięć, inteligencję i koncentrację – wspiera funkcje mózgu. – Wzmacnia odporność na stres. – Zmniejsza nadpobudliwość. – Wspiera prawidłowe działanie układu oddechowego. – Wspomaga prawidłowe ciśnienie krwi. – Łagodzi napięcia w całym organizmie. – Uspokaja serce i zapobiegające chorobom z nim związanym. – Pomaga łagodzić zaparcia spowodowane stresem. – Rozluźnia mięśnie, łagodzi bóle i zaburzenia menstruacyjne. – Działa przeciwskurczowo, antydepresyjne i przeciwdrgawkowo. |
| Wskazania | – Stany lekowe. – Depresja. – Napady gniewu. – Osłabienie na tle nerwowym. – Nerwobóle. – Bezsenność i zaburzenia snu. – Ciągłe uczucie senności. – Zawroty głowy. – Dezorientacja. – Podwójne widzenie z powodu osłabienia nerwów. – Skurcze mięśni, paraliż. – Obniżona odporność. – ADHD. – Padaczka. – Choroba Parkinsona. – Choroba Alzheimera. – Demencja. – Zespół Aspergera. – Autyzm. |
| Uwagi i przeciwskazania | – Najlepiej unikać stosowania u osób z niskim tętnem (bradykardia). – Należy ją stosować ostrożnie (lub unikać) u osób z chorobami tarczycy lub przyjmujących leki zawierające hormony tarczycy. – Może zaostrzać stany takie, jak niedrożność przewodu pokarmowego, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, choroby płuc takie, jak astma i przewlekła obturacyjna choroba płuc lub niedrożność dróg moczowo-płciowych. – Najlepiej nie stosować u kobiet w ciąży, ponieważ może mieć działanie stymulujące macicę. – Najczęstsze działania niepożądane to doznania żołądkowo-jelitowe, w tym zwiększona częstotliwość oddawania stolca, nudności i skurcze brzucha. W przypadku wrażliwego żołądka można spróbować brać zioła razem z masłem klarowanym (ghee). – Niektóre osoby przy dużych dawkach mogą odczuwać zawroty głowy. |
| Wpływ na dosze | Odmładza i równoważy doszę Pitta, choć może lekko ją podnosić. Wpływa pozytywnie na wewnętrzną jej świadomość. Mocno redukuje doszę Kapha i równoważy Vata. |
| Interakcje z lekami i suplementami diety | – Może przeciwdziałać skutkom leków antycholinergicznych, czyli nie doprowadzać do rozkurczu mięśni gładkich oskrzeli oraz zmniejszenia wydzielania śluzu w drzewie oskrzelowym. – Nie należy stosować z lekami uspokajającymi. – Może wchodzić w interakcję z lekami przy jednoczesnym doustnym zażyciu, dlatego najlepiej zachować przynajmniej 30-minutowy odstęp. |
To niezwykłe zioło jest dla układu nerwowego neurotonikiem. Zaliczane jest do Rasajana – ajurwedyjskiej odmładzającej terapii długowieczności. Pomaga osiągnąć wyższą świadomość i poprawić umiejętności medytacyjne, otworzyć czakrę korony i osiągnąć najwyższy cel ludzkiego życia, jakim jest samorealizacja.
Brahmi jest ogólnie dobrze tolerowane. Nie udokumentowano żadnych istotnych, niepożądanych reakcji ani skutków ubocznych związanych ze spożywaniem tej rośliny. Może być stosowane w różnych formach, także w połączeniu z innymi roślinami.
W zależności od celu użycia tego adaptogenu może różnić się sposób jego brania. Najlepiej jest dostosować się do zaleceń producenta. Ogólnie dawka w kapsułkach wynosi od 250 mg do 2 g dziennie dla osoby dorosłej. Należy jednak pamiętać, że czas jego spożywania nie powinien być dłuższy niż ok. 3-4 miesiące.
Innym dobrym rozwiązaniem może być też stosowanie oleju Brahmi do masażu głowy, w celu poprawy pamięci i snu, zmniejszenia poziomu stresu i wsparcia całego układu nerwowego.
Brahmi pomaga osiągnąć główny cel Ajurwedy, którym jest zapobieganie chorobom i ich leczenie oraz wydłużanie życia poprzez utrzymanie właściwej równowagi między ciałem, umysłem i duszą.
Gotu Kola
Ten adaptogen jest bardzo zbliżony swoim działaniem do Brahmi. Oba mają podobne korzyści. Również jest neurotonikiem i Rasayaną, regeneruje tkanki nerwowe i spowalnia starzenie się mózgu, a także zapewnia właściwości antystresowe, adaptogenne i poprawiające pamięć.
| Gotu Kola (Centella Asiatica) | |
| Zamienne nazwy | Hydrocotyle Asiatica, Umbelliferae, wąkrota azjatycka |
| Działanie | – Reguluje i wzmacnia komórki mózgowe. – Spowalnia proces starzenia się mózgu i pomaga w regeneracji tkanek nerwowych. – Poprawia funkcje poznawcze, w tym pamięć, inteligencję i koncentrację. – Uspokaja. – Wzmacnia odporność na stres. – Wzmacnia układ odpornościowy. – Wspomaga prawidłowe ciśnienie i krążenie krwi. – Wzmacnia nadnercza. – Działa przeciwskurczowo, przeciwdepresyjnie i przeciwdrgawkowo. |
| Wskazania | – Stany lekowe. – Depresja. – Bezsenność i zaburzenia snu. – Choroby nerwowe. – Zniedołężnienie starcze. – Nadciśnienie. – Zapalenie nerwów obwodowych. – Padaczka. – Zaburzenia funkcjonowania tkanki łącznej. – Choroby autoimmunologiczne. – Niedoczynność tarczycy. – Zapalenie nerwu. – Zanim mięśni. – Schizofrenia. – Mrowienie w nogach. – Zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego. – Choroba Alzheimera. – Choroba Parkinsona. – Bielactwo. – Toczeń. – Reumatoidalne Zapalenie Stawów (RZS). – Niedokrwienie mózgu. |
| Uwagi i przeciwskazania | – Należy ją stosować ostrożnie (lub unikać) u osób z chorobami tarczycy lub przyjmujących leki zawierające hormony tarczycy. Częściej stosowana przy niedoczynności tarczycy. – Może nasilać świąd. – W dużych dawkach może wywoływać bóle głowy lub chwilową utratę świadomości. |
| Wpływ na dosze | Odmładza i wzmacnia doszę Pitta, podnosi ją mniej niż Brahmi. Redukuje doszę Vata i zmniejsza nadmiar Kapha. |
| Interakcje z lekami i suplementami diety | – Nie należy stosować z lekami uspokajającymi. – Najlepiej nie łączyć z lekami na cukrzycę, gdyż Centella Asiatica może obniżać poziom cukru we krwi. – Nie należy także łączyć z diuretykami, gdyż adaptogen ma również właściwości moczopędne. – Może wchodzić w interakcję z lekami przy jednoczesnym doustnym zażyciu, dlatego najlepiej zachować przynajmniej 30-minutowy odstęp. |
Choć Bacopa Monnieri (Brahmi) i Centella Asiatica (Gotu Kola) to rośliny lecznicze, które mają wiele podobieństw, to jednak różnią się między sobą pod kilkoma kluczowymi aspektami:
| Obszar działania | Brahmi | Gotu Kola |
| Mózg | Ma głównie działanie nootropowe, czyli wspierające funkcje poznawcze związane z odbieraniem, przetwarzaniem i wykorzystywaniem różnych informacji, pamięcią, koncentracją, inteligencją i zdolnością uczenia się. | Ma ogólnie tonizujący wpływ na mózg i układ nerwowy. Poprawia krążenie krwi, wspomaga regenerację komórek nerwowych, ale bardziej skupia się na redukcji lęku i wsparciu układu nerwowego niż na stricte nootropowym działaniu. |
| Układ nerwowy | Działa kojąco na układ nerwowy, obniżając poziom stresu i lęku, a jednocześnie wspiera jasność myślenia. Jest szczególnie polecana dla osób z problemami z pamięcią lub koncentracją z powodu stresu. | Jest silnym środkiem wspomagającym leczenie zaburzeń lękowych i problemów nerwowych. Pomaga redukować objawy lęku i wspiera zdrowie psychiczne. |
| Układ krążenia | Jej główne działanie skupia się na poprawie funkcji poznawczych i układu nerwowego, a wpływ na krążenie jest mniejszy. | Jest znana z poprawy krążenia krwi, szczególnie w mózgu i kończynach. Jest polecana przy problemach z krążeniem, takich jak żylaki czy obrzęki. |
Brahmi ogólnie ma silniejsze działanie wzmacniające i uspokajające, lepiej wspiera pamięć, koncentrację i inteligencję – zdrowie umysłowe. Natomiast Gotu Kola wspomaga pracę mózgu oraz układu nerwowego między innymi poprzez poprawę krążenia krwi. Wykazuje lepszą poprawę funkcji poznawczych pochodzenia naczyniowego, na przykład po udarze. Ponadto też jest często stosowana do leczenia problemów skórnych.
Jak widać, obie rośliny mają swoje unikalne właściwości, ale każda z nich wspiera mózg i układ nerwowy oraz pomaga radzić sobie ze stresem.
Tak jak w przypadku wszystkich innych ziół najlepiej jest ją stosować zgodnie z zaleceniem producenta. Ogólnie osoba dorosła może przyjąć doustnie ok. 60 mg ekstraktu raz lub dwa razy dziennie. Czas stosowania nie powinien być dłuższy niż 6 tygodni z 2 tygodniową przerwą w międzyczasie.
Ashwagandha
W ostatnim czasie adaptogen ten stał się w Polsce wyjątkowo popularny i powszechnie stosowany, co zaczęło wykorzystywać wiele firm go sprzedających. Wystarczy wypełnić krótką ankietę, nieobejmującą wiele istotnych kwestii, aby okazało się, że jest on dla nas rekomendowany.
| Ashwagandha (Withania Somnifera) | |
| Zamienne nazwy | Witania ospała, żeń-szeń indyjski, śpioszyn lekarski, wiśnia zimowa. |
| Działanie | – Uspokaja, zmniejsza stres i napięcie psychiczne. – Zwiększa witalność, wydajność i wytrzymałość. – Relaksuje, pozytywnie wpływa na nastrój i motywację. -Wspiera głębszy odpoczynek, sen bez marzeń sennych. – Odżywia i rozjaśnia umysł, poprawia pamięć, inteligencję i koncentrację. – Wzmacnia odporność organizmu. – Wspomaga regenerację. – Powstrzymuje procesy starzenia i odmładza. – Regeneruje układ hormonalny, łagodzi niektóre objawy menopauzy. – Zwiększa poziom testosteronu i hormonów tarczycy. – Wspiera zdrowie seksualne mężczyzn i kobiet. – Poprawia płodność u mężczyzn. – Działa antyoksydacyjnie i tonizująco na organizm. |
| Wskazania | – Ogólne osłabienie. – Lęk. – Depresja. – Wyczerpanie nerwowe. – Zawroty głowy. – Utrata pamięci. – Przepracowanie, zmęczenie. – Bezsenność. – Spadek libido. – Osłabienie mięśni i tkanek. – Okres rekonwalescencji. – Artretyzm. – ADHD. – Ataki paniki. – Bielactwo. – Zaburzenia poznawcze. – Choroba afektywna dwubiegunowa. – Szumy uszne. – Niedoczynność tarczycy. – Nadciśnienie. – Choroba Addisona. |
| Uwagi i przeciwskazania | – Duża ilość toksyn w organizmie (ama). – Ciąża. – Laktacja i karmienie piersią. – Wiek poniżej 18 lat. – Rak, w tym rak prostaty. – Choroby autoimmunologiczne, w tym nadczynność tarczycy, Hashimoto (dane nie są jednoznaczne), toczeń, stwardnienie rozsiane, reumatoidalne zapalenie stawów i inne. Układ odpornościowy u tych osób jest nadaktywny. Ashwagandha może go dodatkowo stymulować, co może być szkodliwe. – Zaburzenia krzepnięcia krwi. – Wrzody. – Choroby wątroby. – Przyjmowanie leków uspokajających i przeciwlękowych. – Planowana operacja (za co najmniej 2 tygodnie). – Z uwagi na to, że Ashwagandha pobudza procesy anaboliczne organizmu, czyli tworzenia i wzrostu organów oraz tkanek, nie zaleca się jej stosować u kobiet z nadwagą i z mięśniakami. – U osób z wrażliwym żołądkiem może spowodować zapalenie jego błony śluzowej lub rozstrój żołądka. – W dużej dawce może mieć działania mocno uspokajające, powodować senność. – Bardzo rzadko może pojawić się nieregularne bicie serca. – Należy zwrócić uwagę, czy nie obniża nadmiernie ciśnienia krwi i poziomu cukru. – Może pojawić się także uczucie niepokoju. |
| Wpływ na dosze | Szczególnie jest zalecana dla osób o konstytucji Vata, zwłaszcza mężczyzn. Ma dawać im „siłę i witalność konia”.Równoważy doszę Vata i Kapha, a podnosi Pitta. |
| Interakcje z lekami i suplementami diety | – Może wchodzić w interakcje z lekami lub suplementami diety zawierającymi określone substancje czynne. Do takich leków należą: leki rozrzedzające krew, regulujące hormon tarczycy, immunosupresyjne, przeciwpadaczkowe, nasenne, stosowane w leczeniu depresji, lęku, przeciwcukrzycowe, regulujące wysokie ciśnienie krwi, przeciwhistaminowe, antykoncepcyjne itp. – Najlepiej nie stosować z lekami mającymi podobne działanie, jak adaptogen, gdyż może to nasilać jego działanie. – Może wchodzić w interakcję z lekami przy jednoczesnym doustnym zażyciu, dlatego najlepiej zachować przynajmniej 30-minutowy odstęp. |
Ashwagandha może być dobrym rozwiązaniem dla osób z lękiem społecznym. Uważa się, że daje więcej korzyści w porównaniu z innymi środkami przeciwlękowymi. Jej spożywanie jest raczej bezpieczne, dobrze tolerowane i niezwykle rzadko powoduje skutki uboczne, które ustępują po odstawieniu adaptogenu.
Czas i ilość zażywania Ashwagandhy dostosowywane są indywidualnie do potrzeb danej osoby. Dawki mogą być mocno zróżnicowane w zależności od celu ich brania. Skuteczne może być już regularne branie od 250 do 500 mg ekstraktu z Ashwagandhy na dobę przez okres, co najmniej jednego miesiąca. Dla własnego bezpieczeństwa najlepiej jest stosować się do zaleceń producent, aby uniknąć skutków ubocznych. Pierwsze efekty mogą być widoczne po upływie 4 tygodni jej systematycznego stosowania. Niektórzy mogą je już odczuwać nawet po 4 dniach. Po 8-12 tygodniach spożywania tego suplementu zaleca się zrobić przerwę na okres 2-3 miesięcy.
Jatamansi i Bhootkeshi
Mniej znanymi adaptogenami o szczególnych właściwościach są: Jatamansi (Nardostachys Jatamansi, Valerianaceae) i Bhotkeshi (Selinum Vaginatum). Obie rośliny wykazują podobieństwa zarówno w kwestii miejsca występowania, zapachu, jak i terapeutycznego zastosowania, ale nie są identyczne. Na przykład Jatamansi wykazuje lepszą aktywność antyoksydacyjną.
Oba adaptogeny są wykorzystywane w leczeniu zaburzeń neurologicznych. Pomagają uporać się z zaburzeniami emocjonalnymi oraz podświadomymi traumami. Stosowane są w zaburzeniach układu sercowo-naczyniowego. Dobrze działają na stres oksydacyjny, który może być zarówno ważną przyczyną, jak i konsekwencją napadów padaczkowych.
Jatamansi jest środkiem zbliżonym do waleriany, ale bardziej równoważącym, uspokajającym i niewywołującym otępienia.
| Jatamansi (Nardostachys Jatamansi, Valerianaceae) | |
| Zamienne nazwy | Jatamamsi, Spikenard, korzeń piżma, Indian Nard, Nardus root |
| Działanie | – Wzmacniające mózg. – Poprawiające pamięć. – Uspokajające. – Wzmacniające odporność na stres. – Rozkurczowe. – Przeciwbólowe. – Przeciwzapalne. – Przeciwdepresyjne. – Przeciwdrgawkowe. – Hipotensyjne (przeciwnadciśnieniowe). – Przeciwarytmiczne. – Wzmacniające odporność na stres. |
| Wskazania | – Padaczka. – Lęki. – Ataki paniki. – Histeria. – Omdlenia. – Drgawki. – Depresja. – Dezorientacja. – Halucynacje. – Bezsenność. – Bóle głowy. – Nerwobóle. – Skurcze mięśni. – Kolka. – Palpitacje. – Nadciśnienie. – Osłabienie umysłowe. – Menopauza: wahania nastroju, zmęczenie, zaburzenia snu. |
| Uwagi i przeciwskazania | – Osoby z obfitymi miesiączkami. Może nasilać krwawienie. – Należy zachować szczególną ostrożność u osób z nadciśnieniem. – Zażycie zbyt dużej dawki może spowodować wymioty, skurcze brzucha i biegunkę. |
| Wpływ na dosze | Równoważy i uspokaja doszę Pitta. Obniża doszę Vata. |
| Interakcje z lekami i suplementami diety | – Nie należy stosować z lekami uspokajającymi. – Najlepiej nie stosować z lekami mającymi podobne działanie, jak adaptogen, gdyż może to nasilać jego działanie. – Może wchodzić w interakcję z lekami przy jednoczesnym doustnym zażyciu, dlatego najlepiej zachować przynajmniej 30-minutowy odstęp. |
Najczęściej stosuje się Jatamansi jako proszek w podzielonych dawkach od 250 mg do 2 g w połączeniu z wodą, ghee i miodem.
Shankhpushpi
Convolvulus pluricaulis, popularnie znany w Ajurwedzie jako Sankhpuspi, jest stosowany jako środek wzmacniający mózg i układ nerwowy.
| Shankhpushpi (Convolvulus pluricaulis) | |
| Zamienne nazwy | Powój różnolistny, Powój pospolity |
| Działanie | – Poprawiające funkcje poznawcze, w tym pamięć, inteligencję, rozumowanie i koncentrację. – Łagodzące napięcia w mózgu. – Przeciwstarzeniowe. – Naturalna detoksykacja. – Poprawiające nastrój. – Odmładzające mózg. – Przeciwlękowe. – Uspokajające. – Przeciwdepresyjne. – Przeciwstresowe. – Neurodegeneracyjne – .Przeciwamnezyjne. – Antyoksydacyjne. – Immunomodulujące. – Przeciwbólowe. – Przeciwkatatoniczne – Sercowo-naczyniowe. – Zmniejszające napięcie psychiczne. |
| Wskazania | – Padaczka. – Zaburzenia psychiczne. – Depresja. – Bezsenność. – Zmęczenie psychiczne. – Nadciśnienie. – Migreny i bóle napięciowe głowy. – Lęki, nerwica lękowa. – Dezorientacja. – Choroby neurodegeneracyjne. – Halucynacje. – Wymioty. – Anoreksja. – Demencja i Alzheimer. |
| Uwagi i przeciwskazania | – Osoby leczące się na nadciśnienie, chyba że po konsultacji z lekarzem. – Należy zachować szczególną ostrożność u osób z niskim ciśnieniem. |
| Wpływ na dosze | Równoważy i obniża dosze Pitta, Kapha i Vata. |
| Interakcje z lekami i suplementami diety | – Nie należy stosować z lekami uspokajającymi. – Najlepiej nie stosować z lekami mającymi podobne działanie, jak adaptogen, gdyż może to nasilać jego działanie. – Może wchodzić w interakcję z lekami przy jednoczesnym doustnym zażyciu, dlatego najlepiej zachować przynajmniej 30-minutowy odstęp. |
Z uwagi na to, że nie ma zbyt wiele publikacji na temat sposobu stosowania tego adaptogenu, dlatego najlepiej jest spożywać go według zaleceń producenta podanych na jego opakowaniu.
Rasajany i adaptogeny – różnice
Rasajany i adaptogeny to pojęcia, które odnoszą się do ziół i substancji wspierających zdrowie, ale wywodzą się z różnych tradycji i mają nieco inne znaczenia. Oto ich kluczowe różnice:
| Rasajana | Adaptogen | |
| Tradycja | Pochodzi z Ajurwedy, starożytnego systemu medycyny indyjskiej. | Wywodzi się z nauk zachodnich 40/50-tych lat XX wieku. |
| Działanie | Mają na celu odmładzanie organizmu, poprawę długowieczności, witalności i ogólnie zdrowia na poziomie fizycznym, psychicznym oraz duchowym. Można je stosować zapobiegawczo, jak i leczniczo, na przykład wzmacniać odporność i przeciwdziałać chorobom. | Mają pomóc organizmowi w adaptacji do stresu i utrzymaniu równowagi homeostatycznej poprzez swoje działanie na układ hormonalny, nerwowy oraz immunologiczny, wspomagając tym sposobem organizm w radzeniu sobie z fizycznym, emocjonalnym i chemicznym stresem. Stosuje je się bardziej w celu przywracania równowagi w organizmie, zwłaszcza w układzie hormonalnym i nerwowym. Wspiera się odporność organizmu na stres. |
| Mechanizm działania | Działają poprzez regenerację tkanek i poprawę ognia trawiennego (Agni), usprawniając funkcjonowanie całego organizmu. Ich działanie jest długoterminowe. Dzieje się to poprzez zwiększenie ogólnej odporności organizmu na choroby i stresy życiowe. | Działają poprzez regulację osi HPA (podwzgórze – przysadka – nadnercza), co wspiera organizm w odpowiedzi na stres. Robią to w bardziej specyficzny sposób, poprawiając równowagę hormonalną i wspomagając homeostazę organizmu. |
Niektóre rośliny adaptogenne są jednocześnie Rasajanami. Do takich ziół właśnie należą: Ashwagandha, Brahmi, Gotu Kola, Jatamansi i Shankhpushpi. Odbudowują one ciało i umysł, a także dzięki swoim właściwościom nie tylko opóźniają proces starzenia, ale mogą go cofnąć.
Ciekawą rośliną, która jest Rasajaną i uważa się, że ma duży potencjał, aby być uznawaną za silny adaptogen, jest Tulsi.
Tulsi
Roślina ta jest jednym z najważniejszych ziół stosowanych w Ajurwedzie. Uważana jest w Indiach za „Królową Ziół” i czczona jako „Eliksir Życia”, która nie ma sobie równych pod względem właściwości leczniczych i duchowych. Ze względu na jej wyjątkowość, w poniższej tabeli wymieniłam wszystkie jej funkcje, wyróżniając te, które dotyczą układu nerwowego oraz możliwych, związanych z nim objawów.
| Tulsi (Ocimum Sanctum Linn) | |
| Zamienne nazwy | Święta Bazylia, bazylią indyjska, bazylia azjatycka. |
| Działanie | Przeciwdrobnoustrojowe (w tym przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze, przeciwpierwotniakowe, przeciwmalaryczne, przeciwrobacze), odstraszające komary, przeciwbiegunkowe, przeciwutleniające, przeciwzaćmowe, przeciwzapalne, chemioprewencyjne, radioochronne, hepatoochronne, neuroochronne, kardioochronne, przeciwcukrzycowe, przeciwhipercholesterolemiczne, przeciwnadciśnieniowe, przeciwnowotworowe, przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, przeciwalergiczne, immunomodulacyjne, depresyjne na ośrodkowy układ nerwowy (uspokajająco, relaksująco, usypiająco, przeciwlękowo i spowalniająco), poprawiające pamięć, przeciwastmatyczne, przeciwkaszlowe, napotne, przeciwtarczycowe, przeciwpłodnościowe, przeciwwrzodowe, przeciwwymiotne, przeciwskurczowe, przeciwartretyczne, adaptogenne, przeciwstresowe, przeciwzaćmowe, przeciwbiałakowe przeciwzakrzepowe i przeciwstarzeniowe. |
| Wskazania | – Lęk. – Stres. – Niespokojny umysł i układ nerwowy. – Bezsenność i zakłócenia snu. – Pomoc w usuwaniu toksyn. – Wspomaganie trawienia. |
| Uwagi i przeciwskazania | – Należy unikać, jeśli występuje uczulenie na rośliny z grupy Lamiaceae (jasnotowate, wargowe), np. mięta, macierzanka, szałwia, lawenda, melisa itd. – Obniża poziom cukru we krwi. – Może utrudniać zajście w ciąże. – Rzadko może powodować rozstrój żołądka. |
| Wpływ na dosze | Równoważy doszę Kapha i Vata. Trochę podnosi doszę Pitta. |
| Interakcje z lekami i suplementami diety | – Zaleca się ostrożność u osób przyjmujących leki przeciwzakrzepowe, gdyż rozrzedza krew. – Nie należy stosować z lekami o działaniu uspokajającym, np. Diazepam (Valium), Pentobarbital (Nembutal). – Należy zachować ostrożność przy braniu leku Skopolamina. – Najlepiej nie stosować z lekami mającymi podobne działanie, jak adaptogen, gdyż może to nasilać jego działanie. – Może wchodzić w interakcję z lekami przy jednoczesnym doustnym zażyciu, dlatego najlepiej zachować przynajmniej 30-minutowy odstęp. |
Tulsi można spożywać jako herbatę. Najlepiej działa, gdy jest pita regularnie. Niektórzy porównują ją do jogi w płynie, która także może być uznana za „adaptogenną”, jeżeli jest regularnie praktykowana. Obie pielęgnują i odżywiają ciało, umysł i ducha, jednocześnie wzmacniając poczucie relaksu i dobrego samopoczucia.
Podobnie jak joga, tulsi także ma uspokajający wpływ, który prowadzi do jasności myśli, bardziej zrelaksowanego i spokojniejszego usposobienia oraz można ją bezpiecznie regularnie spożywać bez obawy przed efektami odstawienia.
Podsumowanie
Chociaż zioła ogólnie uważane są za bezpieczne, nie oznacza, że takie będą też dla nas. Każda osoba może inaczej reagować na różnego typu substancje. Tym bardziej nie zaleca się stosowania ziół u dzieci, kobiet w ciąży i karmiących piersią bez konsultacji ze specjalistą.
Jeżeli czujemy, że dany adaptogen jest dla nas za silny lub powoduje jakieś nieoczekiwane objawy, należy go odstawić i jak najszybciej skontaktować się z osobą, która nam go przepisała w celu skorygowania zalecenia.
Warto wiedzieć, że zioła w różnych kombinacjach z innymi roślinami, substancjami lub pokarmami mogą wzmacniać swoje działanie, rozszerzać lub je zmieniać.
Ashwagandha, na przykład, może być stosowana zarówno w celu zwiększenia masy ciała, jak i jej utraty. Ostateczny rezultat zależy w dużej mierze od sposobu jej przyjmowania. Jeśli jest spożywana z ghee, wspomaga przybieranie na wadze, natomiast w połączeniu z miodem sprzyja jej redukcji. Niestety, taka wiedza często nie jest przekazywana razem z suplementem, co może prowadzić do nieoczekiwanych i niepożądanych efektów jego stosowania.
Ponadto bardzo ważna w stosowaniu ziół jest ich czystość, wiarygodne źródło pochodzenia. Zioła są najczęściej niejednorodną mieszaniną różnych części roślinnych o nie zawsze dobrze zdefiniowanym składzie i aktywności. Zdarza się, że stanowią kombinację wielu różnych substancji. Wiele skutków ubocznych wynikających ze stosowania ziół może właśnie wynikać z ich zanieczyszczenia i toksycznych składników, które się w nich znajdują. Zatem, jeśli decydujemy się na leczenie suplementami, korzystajmy ze sprawdzonych, bezpiecznych źródeł.
Na koniec warto wspomnieć, że adaptogenów nie należy przyjmować razem z alkoholem, ponieważ takie połączenie może prowadzić do nieprzyjemnych skutków. Przykładowo, Ashwagandha może wywoływać silne podrażnienie żołądka i uczucie pieczenia. Jeśli zdarzyło się nam wypić alkohol, najlepiej odczekać godzinę, zjeść posiłek i dopiero wtedy zażyć adaptogen.
- Ashwagandha Dosage: How Much Should You Take per Day?” Alina Petre, Rachael Ajmera, Debra Rose Wilson
- „Ashwagandha: Is it helpful for stress, anxiety, or sleep?” U.S. National Institutes of Health
- „Ashwagandha contraindications: who cannot take it?” Nina Wawryszuk, Kacper Nihalani
- „Plants traditionally used in age related brain disorders—A survey of ethnobotanical literaturę” – Michael Adams, … Matthias Hamburger, in Journal of Ethnopharmacology 2007
- „The effect of adaptogenic plants on stress: A systematic review and meta-analysis” Journal of Functional Foods Volume 108, September 2023; Andrea Tóth-Mészáros, Gantsetseg Garmaa, Peter Hegyi, András Bánvölgyi, Bank Fenyves, Péter Fehérvári, Andrea Harnos, Dorottya Gergő, Uyen Nguyen, Dezső Csupor
- „Eleutherococcus senticosus (Rupr. & Maxim.) Maxim. (Araliaceae) as an adaptogen: a closer look” Journal of Ethnopharmacology, Volume 72, Issue 3, October 2000, Marina Davydov, A.D. Krikorian
- „10 Important Benefits of Brahmi and How to Use it” MARCH 29, 2024, Dr. Anna Chackanackuzhy (BAMS)
- „Brahmi: “Herb of Grace” September 10, 2013 by California College of Ayurveda Students
- „Bacopa monnieri” StatPearls Publishing 2024, Eric A. Walker, Mark V. Pellegrini.
- „Brahmi (Bacopa Monnieri) Benefits, Dose, Side Effects, Research” Dr J V Hebbar MD (Ayu)
- „Gotu Kola / Centella Asiatica” Aśram Alandi
- „Pharmacological Review on Centella asiatica: A Potential Herbal Cure-all” Kashmira J. Gohil, Jagruti A. Patel, Anuradha K. Gajjar
- „Therapeutic Potential of Centella asiatica and Its Triterpenes: A Review” Boju Sun, Lili Wu, You Wu, Chengfei Zhang, Lingling Qin, Misa Hayashi, Maya Kudo, Ming Gao, Tonghua Liu
- „Effectiveness of Gotu Kola Extract 750 mg and 1000 mg Compared with Folic Acid 3 mg in Improving Vascular Cognitive Impairment after Stroke” Kun Marisa Farhana, Rusdy Ghazali Malueka, Samekto Wibowo, Abdul Gofir
- „Nootropic herbs (Medhya Rasayana) in Ayurveda: An update” Reena Kulkarni, K. J. Girish, Abhimanyu Kumar
- „Ashwagandha Withania somnifera Uses, Dose, Side Effects, Researcg” Dr J V Hebbar MD (Ayu)
- „Holy Basil” Eric Metcalf, MPH, Melinda Ratini, DO
- „An update on Ayurvedic herb Convolvulus pluricaulis Choisy” Parul Agarwa, Bhawna Sharma, Amreen Fatima, Sanjay Kumar Jain
- „Shankhapushpi Convilvulus pluricaulis Benefits, Dose, Side Effects” Dr J V Hebbar MD (Ayu)
- „Urticaria induced by Centella asiatica – case report. Pokrzywka indukowana Centella asiatica – opis przypadku” Katarzyna Korzeniowska, Katarzyna Malesza, Artur Cieślewicz; Zakład Farmakologii Klinicznej, Katedra Kardiologii, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
- „Jatamansi – Benefits, Usage, Side Effects” Dr J V Hebbar MD (Ayu)
- „Tulsi – Ocimum sanctum: A herb for all reasons” Marc Maurice Cohen
- “Joga ziół. Ziołolecznictwo ajurwedyjskie” David Frawley, Vasant Lad
- „Adaptogenic Herbs of Ayurveda” Banyan Botanicals
„
